Op grond van het voorgaande dacht u misschien dat
de Sambation door het noordwesten van Syrië stroomt, maar recenter onderzoek
dan dat van W.M. Thomson in 1840 heeft uitgewezen dat de rivier zich in Afrika
bevindt. Volgens Rabbi Chinedu Nwabunwanne, “de meest vooraanstaande Afrikaans-Joodse
historicus” (Wikipedia s.v. “Sambation” – intussen is die pagina
gewijzigd en is de rabbijn zijn naam verdwenen), is het de rivier de Benue,
die in Kameroen ontspringt en vervolgens westwaarts door Nigeria stroomt om bij
de plaats Lokoja uit te monden in de Niger. Sambation komt van Sambatyooan,
aldus de rabbijn, hetgeen een samentrekking is van Samba en Tyooan, de namen
van twee steden aan de rivier, de ene in de deelstaat Adamawa en de ander in de
deelstaat Benue.
Op zich hoeft het niet te verbazen dat Rabbi
Akiva zich van een gegeven uit Afrika zou bedienen om zijn opponent Q.T. Rufus
van repliek te dienen. Elders in traktaat Sanhedrin (4b, zie ook Menachous
34b) wijst Rabbi Akiva erop dat de op het hoofd gedragen tefilin (“En
gij zult ze binden tot een teeken op uwe hand en zij zullen tot voorhoofdsband
zijn tusschen uwe oogen,” aldus Deut. 6:8 in de vertaling van Onderwijzer)
precies vier fragmenten uit de Torah bevatten, omdat het woord toutofous,
Onderwijzers voorhoofdsband, een samentrekking is van tout, het woord
voor twee in de plaats Caspi, en fous, “twee in Afriki”. En Rabbi Akiva
kon het weten, want hij was bereisd en, naar eigen zeggen, ook in Afrika
geweest (“toen ik naar Afrika ging...,” traktaat Rousj HoSjonoh 26a).
Nu is het zo dat de Sambation in Talmoed en
Midrasj ook om een andere reden bekend is. Het is de rivier aan gene zijde
waarvan zich de Tien Verloren Stammen van Israël zouden bevinden. “R. Berechiah
en R. Chelbo [zeiden] in de naam van R. Sjmoeëil bar Nachman: naar drie
ballingsoorden werd Israël verbannen, [voor] één [deel] naar de overzijde van
de rivier de Sanbation, één naar Daphni van Antiochië, en op één daalde de wolk
neder en bedekte hen” (Talmoed Jeroesjalmi, Sanhedrin 53b, X,5). In Bereisjis
Rabbah (LXXIII,6) staat het wat simpeler: “De tien stammen werden verbannen
naar de overzijde van de rivier de Sambation.” Tenslotte citeert de
Babylonische Talmoed (Sanhedrin 94a) de mening van Mar Zoetra, dat de
Assyrische koning Sancherib de Tien Stammen naar Afrika verbande. Kortom, het
klopt allemaal precies, zeker als je in aanmerking neemt dat er heden ten dage
in Nigeria tienduizenden etnische Igbo’s zijn die een vorm van jodendom
belijden. Volgens Rabbi Chinedu Nwabunwanne, die dit onderwerp “meer dan
vijftien jaar” bestudeerd heeft (Wikipedia s.v. “History of the Jews in
Nigeria” – ook deze pagina is intussen gewijzigd), zijn deze Nigeriaanse joden
afstammelingen “van de volgende zes Israëlitische stammen: Juda, Dan, Naftali,
Gad, Asjer en Zebulon.”
Hiermee lijkt het raadsel van de Tien Verloren
Stammen voor de helft opgelost. Helaas zijn er enige bijkomstigheden. In de
eerste plaats zijn er veel meer kandidaten voor de Verloren Stammen. Deze
zouden thans voortleven in de gedaante van o.a. de Denen, de Engelsen, de
Amerikaanse indianen, de Japanners, de Friezen, de Maori’s, de inwoners van
Wales en de Pathanen in Afghanistan. Het belijden van één of andere, al dan
niet sterk verwaterde vorm van jodendom, zoals de Igbo’s of de Benei Menasje in
India, is geen vereiste om een Verloren Stam te zijn, zoals uit bovenstaand
lijstje blijkt. De Japanners en de mensen in Wales hebben geen benul, maar
geleerden met een fijne neus voor Verloren Stammen hebben eigenaardig veel
Hebreeuwse woorden terug weten te vinden in het Japans en het Wels. De ware
identiteit van de Friezen is vastgesteld door de Nederlandse astrologe drs.
Helene Koppejan-van Woelderen, terwijl je niet doorgeleerd hoeft te hebben om
te begrijpen dat de Denen afstammen van de stam Dan. Niettemin zouden de Japanners,
Friezen, Denen enz. tevergeefs aanspraak maken op toelating tot de staat Israël
onder de Wet op de Terugkeer. Een zekere James Edward Oniolo, een zich als jood
identificerende Igbo, heeft er in 1994 nog over geprocedeerd, maar het
Israëlische Hooggerechtshof wees zijn verzoek af (NIW, 23-12-1994). Ik
weet niet of het Hooggerechtshof in haar oordeel meewoog of de Tien Verloren
Stammen om als zodanig erkend te worden van achter de Sambation vandaan dienen
te komen en zo ja, of het aannemelijk is om de Benue als deze rivier aan te
merken. Hoe dan ook, het moet vastgesteld worden dat uitgerekend de Benue niet
zo’n goede kaart heeft.
Etymologie van plaatsnamen is, zoals bekend, een
uitermate soepel instrument in de handen van amateurhistorici, waarmee deze
bijvoorbeeld kunnen bewijzen dat Homerus’ Odyssee zich in feite in de
provincie Zeeland afgespeeld heeft. Vlissingen is immers afgeleid van Ulysses,
de Latijnse naam van Odysseus, en Zierikzee dankt haar naam aan de tovenares
Circe. Rabbi Chinedu Nwabunwanne maakt eveneens gebruik van dit instrument door
Samba en Tyooan aan elkaar te klinken tot een naam die bijna hetzelfde is als Sambation.
Mijn wisselgeld tel ik nooit na, maar als ik voor het eerst plaatsnamen hoor,
wil ik ze ook zelf op de kaart zien liggen. De Benue zie ik duidelijk stromen,
bij wijze van spreken, zowel in de Grote Bosatlas (46e druk, 1968) en de
al veel nauwkeuriger Spectrum Wereldatlas (4e druk, 1978), als bij
Google Earth en Yahoo Maps, die beide akelig dicht bij de door Jorge Luis
Borges beschreven wetenschappelijke nauwkeurigheid in de cartografie (1:1)
komen. Vlissingen en Zierikzee bestaan – zo niet de steden Samba en Tyooan,
althans ze zijn beide onvindbaar op de kaart (er is wel een dorp genaamd Samba
in het Westen van Nigeria, dicht bij de grens met Benin). En dan is er nog
iets. Bij Wikipedia (s.v. “Benue river”) vind ik dat de Benue in de
zomer over bijna de gehele lengte bevaarbaar is. Onbevaarbaarheid is
daarentegen juist een kenmerk van de Sambation, en niet alleen omdat deze elke
sjabbos droogvalt en je dan vast komt zitten met je roeiboot of je rijnaak.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten